Czy to jest zrobione ręcznie?

Pojęcie ręcznie wykonywanej biżuterii jest w środowisku branżowym kwestią dość niedoprecyzowaną, a klient nie znający się na technologi wytwarzania produktu, bywa często czarowany niedopowiedzeniami.

Z czego wynika problem?

Po pierwsze, ze względu na pewne zakorzenione w społeczeństwie wyobrażenia. Łatwiej jest windować cenę produktu, tłumacząc ją ręcznym wykonaniem niż dobrym projektem. W efekcie, natrafiamy potem w internecie na fotografie przedstawiające projektanta znanej marki biżuteryjnej, udającego, że ręcznie wycina kółeczka, w rzeczywistości trzaskane z wykrojników na prasie balansowej czy cięte laserowo.

Kolejna sprawa, że na rynku spotkamy bardzo różne rodzaje biżuterii, w tym takie, które warsztatu złotniczego nie widziały na oczy. Różna jest też świadomość twórców, którzy często nie zdają sobie sprawy, że półprodukt, który nawlekają na kawałek sznurka, można wykonać ręcznie.

Postaram się przytoczyć tu szereg technik, wyjaśniając pokrótce co kryje się za pojęciem „ręcznie robione” w każdym z wymienionych przypadków.

Tradycyjny warsztat

Podstawową i jedną z najstarszych technik stosowanych przy wytwarzaniu biżuterii, jest ręczne formowanie poszczególnych elementów, przy pomocy rozmaitych młotków, frezów, pilników, puncyn oraz sztychli grawerskich. Następnie moduły są lutowane w całość i odpowiednio wykańczane. Wykonanie tego typu biżuterii jest niezwykle pracochłonne i wymaga przynajmniej podstawowej wiedzy złotniczej.

Upraszczając: w tym wypadku złotnik nie używa żadnych półproduktów, a niemal każda wytworzona sztuka stanowi unikat.

Ręcznie rzeźbione woski

Kolejnym przykładem wykonywania biżuterii są wzory manualnie rzeźbione w woskach, a następnie odlewane w metalu i poddawane dalszej obróbce. Wykonanie modelu woskowego o skomplikowanym kształcie nie jest rzeczą prostą i kosztuje sporo czasu – jednak często mniej, niż repusowanie wzoru (ręczne wybijanie na chłodno) w kawałku blachy. Technika ta jest często stosowana przy wykonywaniu matek – czyli prototypów wzorów, które w dalszej kolejności są kopiowane przy pomocy gumy i powielane. Jeżeli wosk został wykonany w jednej sztuce, ręcznie obrobiony i nie zrobiono z niego gumy do powielania – również będzie to unikat.

Biżuteria drukowana przy pomocy druku 3D

W przypadku produktów projektowanych przy zastosowaniu technologii komputerowej, dużą część czasu pracy pochłania stworzenie wzoru w programie, który na kolejnym etapie jest drukowany. W zależności od materiału z jakiego powstał prototyp, zostaje on od razu odlany, bądź wykonuje się z niego gumową formę, a następnie odlewa się woskowe kopie powstałe z gum. Każdy model po odlaniu jest wykańczany. W tym wypadku wzór można odtworzyć w dowolnym momencie z pliku, nawet jeśli nie wykonało się kopii w gumie. Aby stworzyć kolekcje unikatowe, często stosuje się zabieg ręcznego modyfikowania wosków – dzięki czemu kolejne sztuki biżuterii będą się od siebie różnić.

Biżuteria odlewana z kamieniami

Zdarza się, że biżuteria produkowana masowo jest odlewana od razu z kamieniami. Odróżnia ją to od technik już przeze mnie przytoczonych, w przypadku których kamienie zakuwa się w metalu ręcznie. Produkty odlewane z kamieniami mogą mieć wady techniczne, a ryzyko wypadnięcia kamienia jest znacznie wyższe, niż w przypadku produktów z ręcznie osadzanymi klejnotami. Dodatkowo, biżuteria odlewana, zawsze będzie bardziej krucha od tej formowanej od podstaw tradycyjnymi technikami.

Biżuteria wykonywana z ArtClayu

ArtClay silver to substancja w skład której wchodzi srebro próby 999, celuloza i woda. Własności plastyczne produktu zbliżone są do gliny (stąd też technika ta często nazywana jest „techniką srebrnej glinki”), proces wykonywania przedmiotów z ArtClayu wygląda właściwie jak lepienie w plastycznej masie. Po uzyskaniu satysfakcjonującego kształtu, model pozostawia się do wyschnięcia, po odparowaniu wody nabiera on właściwości zbliżonych do gipsu. Można go w prosty sposób obrabiać, szlifować – następnie biżuteria z ArtClayu jest wypalana i ręcznie wykańczana. W przypadku produktów z ArtClay zdecydowanie zostaniemy poinformowaniu, że produkt został wykonany całkowicie ręcznie z srebra najwyższej próby. Technika ta ze względu na pewne ograniczenia, często jest zestawiany z już gotowymi półproduktami: jak łańcuszki czy sztyfty do kolczyków bądź dopełniana przez tradycyjny warsztat złotniczy. Po wypaleniu, zawarty w glinie papier znika, pozostawiając srebrny spiek metalu.

Biżuteria wykonywana przy pomocy galwanoplastyki

Galwanoplastyka jest techniką pozwalającą na tworzeniu metalowej powłoki na obiektach, które nie przewodzą prądu. Technika ta wymaga pewnej wprawy i wiedzy. Obiekt utrwalany jest w substancji umożliwiającej przepływ prądu, następnie zanurza się go w odpowiedniej kąpieli chemicznej i przepuszcza przez niego prąd. Dzięki temu np. na zanurzonym liściu tworzy się mikroskopijna warstwa srebra, bądź innego metalu, którą następnie poddaje się ręcznemu wykończeniu. Produkt taki w przeważającej ilości wypadków będzie produktem unikatowym.

Podobny efekt można uzyskać w wymienionej przeze mnie wcześniej technice ArtClayu, nakładając pędzlem rozwodnioną glinkę na np. liść, a następnie wypalając go i wykańczając ręcznie.

Biżuteria ręcznie formowana z drutu

Na rynku można natknąć się na biżuterię ręcznie wyplataną/tkaną z drutu. Techniki wykonywania są różne – od szydełkowania po wire wrapping. Jest to technika wymagająca ręcznej pracy.

Biżuteria tłoczona na prasie

Zdarza się, że srebrne bądź złote elementy są tłoczone na prasie. Metoda ta jest często stosowana do wyrobu np. medalików z wizerunkiem świętych. Przy pomocy prasy, wykraja się też drobne, płaskie elementy – jak serduszka czy gwiazdki. Ten rodzaj pracy nie jest ręczną robotą – wykańczany najczęściej w bębnie polerskim. Zdarza się jednak, że osoba, która zakupi taki element jako pół produkt, a następnie nawlecze go na łańcuszek bądź bigiel, sprzeda go nam jaką ręczną robotę.

Biżuteria cięta laserowo

Na rynku możemy spotkać się z biżuterią z metali nieszlachetnych, ciętych laserowo, a następnie złocony lub srebrzony. Wycięte elementy często stanowią bazę pod dalszą pracę. Są ze sobą łączone, malowane, nadaje się im indywidualny charakter, mający przekonać klienta do produktu. Zdarza się też, że wycięty laserowo wzór stanowi produkt docelowy, nawlekany na sznurek.

Nie sposób wymienić wszystkich metod Tworzenia biżuterii. Starałam się więc skupić na tych najbardziej popularnych i w jakiś sposób powiązanych z metalem.

Podsumowując: biżuteria jest na tyle specyficzną dziedziną, że do dzisiaj wiele prac wykonuje się ręcznie, nawet w wypadku produkcji na szeroką skalę. Niechęć do odlewanej biżuterii najprawdopodobniej wynika z przeświadczenia, że tego typu produkt jest czymś masowym, nie unikatowym. Tymczasem odlewy to tylko rodzaj techniki, usprawniającej wykonanie produktu – często nie określającej jego wyjątkowości. Być może zła sława odlewów wynika z przesytu standardowych wzorów z katalogu odlewni, które zamawiane są przez liczne pracownie złotnicze. Wiąże się to z tym, że z indywidualnie wykonywanych projektów nie da się utrzymać firmy – a przynajmniej jest to bardzo trudne.